اهداف پژوهش: قطب‌نمای شما در مسیر پر پیچ و خم تحقیق
نویسنده:مینا مهدویان، پژوهشگر و مدرس دوره های پژوهشگری
اهداف پژوهش توصیف می‌کنند که پژوهش شما در صدد دستیابی به چه چیزی است و توضیح می‌دهند که چرا شما آن را دنبال می‌کنید. این اهداف، رویکرد و مقصود پروژه شما را خلاصه کرده و به متمرکز ساختن پژوهشتان کمک می‌کنند.
اهداف پژوهش توصیف می‌کنند که پژوهش شما در صدد دستیابی به چه چیزی است
جایگاه و ویژگی‌های اهداف پژوهش:
اهداف شما باید در مقدمه مقاله پژوهشی‌تان، در انتهای بخش «بیان مسئله» (Problem Statement)، آورده شوند. آن‌ها باید:
دامنه و عمق پروژه شما را مشخص کنند: یعنی تعیین کنند که پژوهش شما تا چه حد گسترده است و چقدر عمیق به موضوع می‌پردازد.
در تدوین طرح پژوهش شما نقش داشته باشند (یا مؤثر باشند): اهداف به شما کمک می‌کنند تا روش‌ها و مراحل لازم برای انجام پژوهش را طراحی کنید.
نشان دهند که پروژه شما چگونه به دانش موجود (یا دانش پیشین) کمک خواهد کرد (یا به آن خواهد افزود): یعنی بیان کنند که نتایج پژوهش شما چه ارزش جدیدی به بدنه علمی موجود اضافه می‌کند.
به طور خلاصه، اهداف پژوهش، چراغ راهنمای مسیر تحقیق شما هستند که به روشنی بیان می‌کنند چه کاری قرار است انجام دهید و چرا آن کار اهمیت دارد. آن‌ها هم برای خود پژوهشگر و هم برای خواننده، چارچوب و جهت‌گیری پژوهش را مشخص می‌کنند.
اهداف پژوهش توصیف می‌کنند که پروژه تحقیقاتی شما قصد دارد به چه چیزی دست یابد (accomplish). آن‌ها باید راهنمای هر مرحله از فرآیند پژوهش باشند، از جمله اینکه چگونه داده‌ها را جمع‌آوری می‌کنید، چگونه استدلال خود را می‌سازید و چگونه به نتیجه‌گیری‌هایتان می‌رسید.
اهداف پژوهش شما ممکن است با پیشرفت پژوهش، اندکی تغییر کنند (یا تکامل یابند)، اما همیشه باید با پژوهش انجام شده و محتوای آن هم‌راستا و منطبق باشند.
اهداف کلی پژوهش (Research Aims)
اغلب بین “اهداف(جزئی) پژوهش” (Research Objectives) و “اهداف کلی پژوهش” (Research Aims) تمایز قائل می‌شوند.
هدف کلی پژوهش (Research Aim): معمولاً به یک بیانیه کلی (broad statement) اشاره دارد که مقصود عمومی (general purpose) پروژه تحقیقاتی شما را نشان می‌دهد. این هدف کلی باید در انتهای “بیان مسئله” (problem statement) شما، پیش از اهداف پژوهش (research objectives) قرار گیرد.
اهداف پژوهش (Research Objectives): اهداف پژوهش شما مشخص‌تر و جزئی‌تر (more specific) از هدف کلی پژوهش شما هستند و تمرکز و رویکرد خاص (particular focus and approach) پروژه شما را مشخص می‌کنند. اگرچه شما فقط یک هدف کلی پژوهش (research aim) خواهید داشت، به احتمال زیاد چندین هدف(جزئی) پژوهش (research objectives) خواهید داشت.
به طور خلاصه:
هدف کلی (Aim): یک جمله کلی که جهت‌گیری اصلی و نیت غایی پژوهش را بیان می‌کند. مثلاً: “هدف کلی این پژوهش، بررسی تأثیر سبک‌های فرزندپروری بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است.”
اهداف جزئی (Objectives): گام‌های مشخص، قابل اندازه‌گیری و عملیاتی هستند که برای دستیابی به آن هدف کلی برداشته می‌شوند. مثلاً: ۱. “شناسایی سبک‌های فرزندپروری غالب در بین والدین نمونه.” ۲. “سنجش سطح پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نمونه.” ۳. “تحلیل رابطه آماری بین سبک‌های فرزندپروری و پیشرفت تحصیلی.”
مثال: هدف کلی پژوهش (Research Aim)
بررسی عوامل مؤثر (یا دخیل) در حفظ عضله در گروهی از افراد سالمند.
توضیح: این یک بیانیه کلی است که مقصود اصلی و گسترده پژوهش را مشخص می‌کند. هدف این است که به طور کلی بفهمیم چه عواملی به سالمندان کمک می‌کند تا توده عضلانی خود را حفظ کنند.
مثال: اهداف(جزئی) پژوهش (Research Objectives)
سنجش (یا ارزیابی) رابطه بین عادات کم‌تحرکی و تحلیل عضلانی در میان شرکت‌کنندگان.
تعیین تأثیر عوامل تغذیه‌ای (رژیم غذایی)، به‌ویژه مصرف پروتئین، بر سلامت عضلانی شرکت‌کنندگان.
تعیین تأثیر فعالیت بدنی بر سلامت عضلانی شرکت‌کنندگان.
توضیح: این‌ها گام‌های مشخص و قابل اندازه‌گیری هستند که برای دستیابی به “هدف کلی” بالا انجام می‌شوند. هر یک از این اهداف، جنبه خاصی از “عوامل مؤثر” را که در هدف کلی ذکر شده بود، مورد بررسی قرار می‌دهد:
هدف اول به نقش “کم‌تحرکی” می‌پردازد.
هدف دوم به نقش “تغذیه” (مشخصاً پروتئین) می‌پردازد.
هدف سوم به نقش “فعالیت بدنی” می‌پردازد.
نکته کلیدی:
همانطور که می‌بینید، “هدف کلی” (Aim) یک مقصد بزرگ و کلی را تعیین می‌کند، در حالی که “اهداف” (Objectives) مراحل یا جنبه‌های کوچک‌تر، دقیق‌تر و عملیاتی‌تری هستند که پژوهشگر برای رسیدن به آن مقصد بزرگ طی خواهد کرد. مجموع این اهداف جزئی، به تحقق هدف کلی پژوهش کمک می‌کند.
چرا اهداف پژوهش مهم هستند؟
اهداف پژوهش مهم هستند زیرا:
دامنه و عمق پروژه شما را مشخص می‌کنند:این امر به شما کمک می‌کند از انجام پژوهش‌های غیرضروری اجتناب کنید.
همچنین به این معنی است که روش‌های پژوهش و نتایج (نتیجه‌گیری‌های) شما به راحتی قابل ارزیابی هستند. (یعنی دیگران می‌توانند قضاوت کنند که آیا شما به اهداف تعیین شده خود رسیده‌اید یا خیر.)
در طراحی پژوهش شما نقش دارند (یا به طراحی پژوهش شما کمک می‌کنند):وقتی اهداف خود را بدانید، تصور واضح‌تری از این خواهید داشت که چه روش‌هایی برای پژوهش شما مناسب‌تر هستند. (مثلاً نوع داده‌ای که باید جمع‌آوری کنید، ابزارهای مورد نیاز، و نحوه تحلیل داده‌ها).
نشان می‌دهند که پروژه شما چگونه به پژوهش‌های موجود (یا دانش پیشین) کمک خواهد کرد:اهداف پژوهش به شما امکان می‌دهند دانش خود را از پژوهش‌های به‌روز نشان دهید.
به شما کمک می‌کنند تا از روش‌های پژوهشی فعلی استفاده کرده یا آن‌ها را توسعه دهید .و به شما اجازه می‌دهند تا برای مشارکت در مباحثات اخیر (در حوزه تخصصی خود) تلاش نمایید.
به طور خلاصه، اهداف پژوهش نه تنها مسیر و چارچوب تحقیق شما را مشخص می‌کنند، بلکه به شما کمک می‌کنند تا پژوهشی متمرکز، کارآمد و معنادار انجام دهید که به پیشرفت دانش در حوزه تخصصی‌تان کمک کند.
نکات مهم در انتخاب اهداف پژوهش
- در مورد اهداف مشخص تصمیم بگیرید: هدف کلی (aim) خود را به تعداد محدودی گام (یا مرحله) تقسیم کنید که به شما در حل مسئله پژوهشتان کمک خواهد کرد. به عبارت دیگر قصد دارید کدام جنبه‌های مشخص مسئله را بررسی یا درک کنید؟
- اهداف کلی و اهداف پژوهش خود را یا تدوین کنید:پس از آنکه هدف کلی پژوهش (research aim) و اهداف پژوهش (research objectives) خود را مشخص (یا تعیین) کردید، باید آن‌ها را به وضوح و به طور خلاصه برای خواننده توضیح دهید.
- شما اهداف کلی و اهداف پژوهش خود را در انتهای بخش «بیان مسئله» (problem statement) خود، که در مقدمه شما قرار دارد، مطرح خواهید کرد. آن‌ها را به صورت جملات خبری واضح (clear declarative statements) بیان کنید و از افعال مناسب برای توصیف دقیق کاری که انجام خواهید داد، استفاده نمایید.
- وضوح و اختصار: اهداف باید به گونه‌ای نوشته شوند که خواننده به سرعت و بدون ابهام متوجه منظور شما شود.
- محل قرارگیری: معمولاً پس از بیان مسئله و پیش از ورود به بخش روش‌شناسی، اهداف کلی و جزئی پژوهش ذکر می‌شوند.
- جملات خبری: اهداف به صورت جملاتی بیان می‌شوند که چیزی را اعلام می‌کنند (مثلاً “اندازه‌گیری خواهد شد…”) نه به صورت سوالی.
- افعال مناسب: استفاده از افعالی که دقیقاً نشان می‌دهند چه کاری قرار است انجام شود (مانند: ارزیابی کردن، اندازه‌گیری کردن، مقایسه کردن، شناسایی کردن، تعیین کردن، بررسی کردن و …) بسیار مهم است.
- مشخص بودن: اطمینان حاصل کنید که اهداف شما بیش از حد مبهم نباشند. پژوهش شما باید به وضوح تعریف شود تا نتایج مفیدی به دست آید.
یعنی هدف باید دقیقاً بگوید چه چیزی قرار است انجام شود، برای چه کسی، و در چه محدوده‌ای. - قابل اندازه گیری: بدانید که چگونه دستیابی به اهدافتان را اندازه‌گیری خواهید کرد (یا چگونه خواهید سنجید که آیا به اهدافتان رسیده‌اید یا خیر).یعنی باید شاخص‌هایی وجود داشته باشد که بتوان با آن‌ها موفقیت در رسیدن به هدف را سنجید.
- قابل دستیابی: اهداف شما ممکن است چالش‌برانگیز باشند، اما باید امکان‌پذیر (یا شدنی) باشند. اطمینان حاصل کنید که کارهای مقدماتی (یا زمینه‌سازی) مرتبط در مورد موضوع شما انجام شده یا منابع اولیه یا ثانویه مرتبط وجود دارند. همچنین، اطمینان حاصل کنید که به امکانات پژوهشی مربوطه (آزمایشگاه‌ها، منابع کتابخانه‌ای، پایگاه‌های داده پژوهشی و غیره) دسترسی دارید.یعنی هدف باید با توجه به منابع، زمان و دانش موجود، واقع‌بینانه و قابل انجام باشد.
- مرتبط: اطمینان حاصل کنید که اهدافتان مستقیماً به مسئله پژوهشی که می‌خواهید روی آن کار کنید، می‌پردازند و اینکه به وضعیت فعلی پژوهش در رشته شما کمک می‌کنند (یا به آن می‌افزایند).یعنی هدف باید با مسئله اصلی پژوهش و همچنین با اهداف بزرگتر شما و نیازهای حوزه تخصصی‌تان هم‌راستا باشد
- زمان بندی شده: مهلت‌های زمانی مشخصی برای اهداف تعیین کنید تا اطمینان حاصل شود که پروژه در مسیر درست باقی می‌ماند (و طبق برنامه پیش می‌رود).یعنی باید یک چارچوب زمانی مشخص برای دستیابی به هدف تعیین شود.
